حق اشتغال معلولان در ساختار حقوقی ایران
حق اشتغال یکی از حقوق اساسی و بنیادین هر فرد است. این حق به روش‌های مختلف در اسناد بین‌المللی از جمله میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، اعلامیه جهانی حقوق بشر، اسناد مصوب سازمان بین‌المللی کار و نیز قوانین اساسی تمام کشورها از جمله ایران مورد شناسایی قرار گرفته است. نکته‌ای که در این باره باید مورد تأمل قرار گیرد، مسئله حق بر اشتغال گروه‌های نیازمند حمایت بیشتر همچون توانخواهان یا معلولان است. چرا که توانخواهان به لحاظ شرایط جسمانی در وضعیتی قرار دارند که اگر حمایت کافی و لازم از آنها به عمل نیاید، این حق اساسی و بنیادین آنها مورد تعرض و تضییع قرار خواهد گرفت. ما بر آنیم تا در مقاله «حق اشتغال معلولان در ساختار حقوقی ایران» به بررسی زمینه‌های حقوقی و اجرایی این حق مسلم بپردازیم.
تعریف معلولیت
در اسناد مختلف بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق معلولان تلاش شده است تا تعریفی از معلولیت یا همان توان‌خواهی ارائه گردد. منتها پیش از ورود به بحث اصلی، ابتدا تاریخچه‌ای کوتاه در خصوص تعریف توان‌خواهی بیان می‌گردد.
تاریخچه مختصری از ریشه واژه معلولیت
کلمه معلولیت از بازی شانسی تجاری قدیمی آنگلوساکسونی «دست در کلاه» گرفته شده است که با گذر زمان خود به خود منشأ «نقص» و یا «معلولیت» شده است. اولین استفاده از این واژه برای معلولان از یک نقل‌وقول به سال 1653 میلادی بازمی‌گردد. در نهایت برای تبیین اختلال روانی و یا جسمی نخستین بار در سال 1915 برای کودکان معلول ثبت شده است.
با نگاهی دقیق‌تر، حقیقت شکل‌گیری این مفهوم به حوادث سال 1504 مربوط می‌شود. در این سال با وقوع جنگ‌های سخت مقارن در انگلستان، هانری هفتم برای حمایت از مجروحان جنگی که قادر به کار و فعالیت نبودند، قانونی وضع کرد تا این سربازان مجروح (معلولان در اثر جنگ) بتوانند با کلاهی در دست به پاس خدماتشان از هم‌وطنان خود طلب یاری کنند.
بنابراین چون این عمل برای مدت زمان طولانی مختص کسانی بوده است که نوعی نقص و ناتوانی داشته‌اند، به مرور زمان توسعه مفهومی یافت و تمام معلولان را دربرگرفت.
معلولیت در کنوانسیون حقوق معلولان
تعریف موجود در ماده یک کنوانسیون معلولان، گرچه خالی از ایراد نیست ولی جامع‌ترین و کامل‌ترین تعریف موجود از توان‌خواهی یا معلولیت است:
«اصطلاح اشخاص دارای معلولیت (معلولان) برای افرادی به کار می‌رود که دارای نقایص طولانی‌مدت فیزیکی، ذهنی و یا حسی بوده و در برخورد با موانع مختلف، ممکن است به لحاظ مشارکت کامل و مؤثر بر اساس اصول مساوی با دیگران دچار تأخیر شوند.»
معلولیت در قانون ایران
تنها قانونی که به تعریف توان‌خواهی در ساختار حقوقی ایران پرداخته است، قانون حمایت از معلولان مصوب 1383 است. مطابق این قانون:
«معلول به افرادی اطلاق می‌شود که به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی، ذهنی و روانی یا توأم، اختلال مستمر و قابل‌توجهی در سلامت و کارایی عمومی او ایجاد شود به طوری‌که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی گردد.»
جهت دریافت مشاوره حقوقی از وکیل پایه یک دادگستری با ما در ارتباط باشید: 09124970000-02188401560
حمایت دولت‌ها از معلولان
بطور کلی، از نظرگاه حقوق بشر حقوق و آزادی‌های اساسی و حقوق رفاهی باید در خصوص معلولان رعایت گردد. منظور از حقوق رفاهی حقوقی است که در جهت تضمین حیات جسمانی توأم با حیثیت انسانی فرد باشد. منتها اصل عدم تبعیض به عنوان اصل اساسی حقوق بشر اقتضا دارد که به لحاظ برخورداری از حقوق و آزادی‌های اساسی تفاوتی میان شهروندان یک کشور نباشد. اما در خصوص معلولان ما با مفهومی به عنوان «تبعیض مثبت» مواجه هستیم. بدین معنا که اگرچه حمایت بیشتر از این افراد تبعیض علیه سایر شهروندان محسوب می‌شود لیکن مطابق ادبیات کنوانسیون حمایت از معلولان، تبعیض صورت گرفته در اینجا بر مبنای معلولیت و به جهت حمایت از آنها برای پیشبرد زندگی آنهاست. در واقع، حمایت دولت از این افراد، ضرورتی انکارناپذیر است و باید «رفتار به مثابه برابر» جایگزین رفتار برابر با این اشخاص گردد.
✔ بیشتر بخوانید : وکیل حقوقی و بیان قوانین حقوق شهروندی ایران
انواع حمایت‌های رفاهی دولت از معلولان
- آموزش
- توانبخشی؛ شامل خدمات تخصصی توانبخشی و مناسب‌سازی
- حق اشتغال معلولان
- رفاه اجتماعی؛ شامل تأمین اجتماعی و مسکن مناسب.
حق اشتغال معلولان
حق اشتغال معلولان، حقی نیست که به تنهایی قابل بررسی باشد بلکه این حق مستقیماً در پیوند با سایر حقوق رفاهی آنها از جمله حق بر آموزش، توانبخشی و رفاه اجتماعی است. بدین معنا که فرد معلول حق دارد از آموزش‌های لازم همچون سایر افراد جامعه برای کسب شغل موردنظر خود، برخوردار شود. همچنین فرد معلول حق دارد از خدمات تخصصی توانبخشی بهره‌مند شود تا بتواند با حداقل مشکلات به لحاظ فیزیکی و ذهنی به اشتغال بپردازد و همچون سایر افراد جامعه از خدمات تأمین اجتماعی برخوردار گردد.
حق اشتغال معلولان در اسناد بین‌المللی
ماده 23 اعلامیه جهانی حقوق بشر ضمن اشاره به حق اشتغال برای همه، به شرایط منصفانه آن نیز توجه نموده است.
ماده 6 میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز کشورهای طرف میثاق را متعهد به اتخاذ اقدامات مقتضی در جهت پاسداشت این حق شامل تربیت فنی و حرفه‌ای، طرح برنامه‌ها و تدابیر فنی دانسته است.
توصیه‌نامه شماره 92 کنفرانس بین‌المللی کار مصوب 1955 در این راستا تأثیر بسزایی در حقوق داخلی کشورها داشته که ایران نیز یکی از کشورهایی است که آن را پذیرفته‌اند. در واقع این توصیه‌نامه توانبخشی حرفه‌ای را راهکار توانمندسازی معلولان می‌داند؛ چراکه توسعه و بازگرداندن قدرت کار معلولین فارغ از نوع معلولیت آنها ضروری می‌باشد.
حق اشتغال معلولان در قانون ایران
حق اشتغال معلولان در ساختار حقوقی ایران را باید در قوانین متعددی جستجو نمود که مهمترین این قوانین، قانون اساسی بوده و در مراتب بعدی قانون حمایت از معلولان و قانون تأمین اجتماعی قرار دارد. به طور کلی، اصل 28 قانون اساسی ایران، دولت را موظف به تأمین شرایط مساوی برای احراز مشاغل دانسته است. اما همانگونه که گفتیم حق بر اشتغال معلولان در کنار مفاهیمی همچون آموزش و تأمین اجتماعی و توانبخشی حرفه‌ای معنا پیدا می‌کند که قوانین ایران نیز به این نکته توجه داشته‌اند.
✔ بیشتر بخوانید : وکیل پایه یک آنلاین در سوال و جواب حقوقی
حق بر حرفه‌آموزی معلولان
به منظور تأمین نظر قانون اساسی برای ایجاد شرایط مساوی اشتغال برای همگان در ایران و لازمه برخورداری معلولان از این شرایط، توانمند ساختن آنها از طریق آموزش و حرفه‌آموزی می‌باشد.
مواد 107 و 108 و تبصره‌های 2 و 3 ماده 119 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، دولت را مکلّف نموده است تا امکانات آموزشی لازم را برای متقاضیان اشتغال فراهم نماید. همچنین اقدام به ایجاد مراکز کارآموزی خاص معلولان و جانبازان با همکاری وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه نماید.
تبصره 4 ماده 7 قانون جامع سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای را موظف نموده تا آموزش‌های لازم را متناسب با بازار کار برای معلولان به صورت رایگان و تلفیقی تأمین نماید و بند د ماده 3 همین قانون نیز سازمان بهزیستی را مسئول گسترش کارگاه‌های آموزشی، حمایتی و تولیدی جهت توانمندسازی معلولان معرفی کرده است.
حق بر تأمین اجتماعی معلولان
اگرچه برخورداری از تأمین اجتماعی و زندگی آبرومندانه به هنگام بیکاری، قطع عضو، از کار افتادگی، پیری و و قطع وسایل امرارمعاش به عللی خارج از اراده انسان، حق تمام افراد جامعه است. قوانین ایران در این باره با خلأ بزرگی مواجه است. حتی قانون حمایت از معلولان نیز جنبه‌های حقوقی تأمین اجتماعی معلولان را دربرنمی‌گیرد. به عنوان مثال مستمری مقرر قانونی بر اساس دستورالعمل‌های سازمان بهزیستی از یک پنجم حداقل حقوق پایین‌تر است که ناقض حداقل زندگی شهروندان که در قانون مورد اشاره قرار گرفته است، می‌باشد.
حق بر توانبخشی حرفه‌ای معلولان
توانبخشی که از حقوق ابتدایی و مهم معلولان است، صرفاً در حوزه جسمانی نیست. بلکه مطابق مقررات مختلف بین‌المللی و داخلی شامل توانبخشی حرفه‌ای نیز می‌شود. توانبخشی حرفه‌ای اقدامات ثمربخش و متناسبی است که برای توانمندسازی توانخواهان به منظور بهره‌گیری از فرصت‌های برابر صورت می‌گیرد. این اقدامات به منظور اجرای اصول متعدد قانون اساسی ایران که به رعایت برابری در جامعه تأکید دارد، صورت می‌گیرند. بر اساس ماده واحده تشکیل سازمان بهزیستی کشور (مصوب 1359، شورای انقلاب) و ماده 3 قانون جامع حمایت از معلولان مصوب 1383 سازمان بهزیستی مکلف به ارائه خدمات توانبخشی حمایتی، آموزشی و حرفه‌ای با مشارکت خانواده‌ها، همکاری بخش غیردولتی و پرداخت یارانه به خانواده‌ها و بخش غیردولتی است.
حق بر استخدام در مراکز دولتی و خصوصی برای معلولان
بند «الف» ماده 7 قانون حمایت از معلولان، سه در صد از مجوزهای استخدامی (رسمی، پیمانی و کارگری) دستگاه‌های عمومی و دولتی را که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌نمایند، به افراد معلول واجد شرایط اختصاص داده است. بدیهی است که اجرای این قانون مستلزم وجود ضمانت اجرای کافی و مؤثر است. ضمانت‌اجراهایی که برای تضمین قانون اشتغال معلولان در سرتاسر جهان وجود دارد یا تشویقی هستند و یا تنبیهی:
تنبیهی بدین معناست که افراد خاطی باید جریمه‌هایی را به صندوق حمایت از معلولان واریز نمایند و تشویقی نیز بدین معناست که رویکردی پیش گرفته شود که سبب علاقمندی بخش خصوصی به استخدام توانخواهان گردد. در ایران سازمان‌های حامی حقوق توانخواهان اتخاذ سیاست‌های تشویقی را ترجیح می‌دهند. برای مثال، با پرداخت سهم بیمه کارگران معلول از سوی سازمان بهزیستی، به نوعی سیاست تشویقی برای حمایت از استخدام این گروه از افراد را در پیش می‌گیرند.
پرسش و پاسخ‌های پرتکرار
- آیا می‌توان از سازمان دولتی که در استخدامی‌های خود از بکارگیری افراد معلول مطابق قانون امتناع می‌ورزد شکایت نمود؟
بله. می‌توان به دیوان عدالت اداری در این خصوص مراجعه نمود.
- آیا قواعد حمایتی مشروح در قوانین مختلف، به تمام معلولان اشاره دارد یا صرفاً گروه خاصی از آنها را دربرمی‌گیرد؟
قوانین موجود مختص تمام معلولان است و تبعیضی میان آنها وجود ندارد. منتها در خصوص معلولان ذهنی، برخی از آنها آموزش‌پذیر نبوده و باید به نحو دیگری تحت حمایت دولت‌ها قرار بگیرند.
- آیا ایران ملزم به اجرای قواعد بین‌المللی مربوط به اشتغال معلولان است؟
چنانچه ایران، تعهدات موجود در معاهده‌ای را مورد تصویب قرار دهد، تعهدات مزبور در حکم قانون داخلی خواهد بود؛ بدین معنا که دولت مکلف به اجرای آن است. اما در خصوص مقاوله‌نامه‌های سازمان بین‌المللی کار، براساس اساسنامه این سازمان، حتی اگر دولتی مقاوله‌نامه‌ای را تأیید و تصویب ننماید مکلف به اجرای آن خواهد بود.
نظرات خود را درباره مطلب «حق اشتغال معلولان در ساختار حقوقی ایران» در قسمت دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید.
🔖 مطالب پیشنهادی مرتبط
✔ حقوق شهروندی از دیدگاه وکیل پایه یک دادگستری
✔ وکیل حقوقی و بیان قوانین حقوق شهروندی ایران
ارتباط با موسسه حقوقی آسایش گستران
☑️ مشاوره حقوقی با کارشناسان حقوقی موسسه
021-88401560 | 021-88403166
☑️ تلفن همراه وکیل پایه یک دادگستری در تهران
0912-4970000 | 0912-4920000
☑️ آدرس صفحه اینستاگرام وکیل پایه یک دادگستری
☑️ تلگرام
vakil | @vekalat@
☑️ آدرس موسسه حقوقی آسایش گستران
تهران | خیابان شهید مطهری| نرسیده خیابان شریعتی | روبروی بوستان شهیدآوینی | پلاک 11
برای مشاهده آدرس در گوگل مپ روی متن رو به رو کلیک نمائید »»موسسه حقوقی آسایش گستران
*****
آسایش گستران معتبرین و بهترین موسسه حقوقی
همیشه حامی حقوق شما عزیزان است.
*****