تقسیم ارث بین اعضای خانواده چگونه است
حقوق، دنیای گستردهای دارد که وجود مفاهیم بسیار در آن موجب شده است، تمامی جوانب زندگی شخصی و اجتماعی را پوشش دهد و قوانین مختلف به این واسطه تدوین شوند. به طور کلی میتوان گفت، همه افراد از بدو تولد تا مرگ با حقوق مالی و غیر مالی در ارتباط هستند که قواعد مشخصی دارند تا به تنظیم روابط افراد با حقوق خود و دیگران کمک کنند. یکی از مهمترین حقوقی مالی ارث است که در قانون به آن پرداخته شده و قواعد و قوانین تقسیم ارث مشخص شده است. ضمن اینکه از جمله چالش برانگیزترین دعاوی مالی حوزه خانواده به شمار میرود.
دریافت مشاوره از وکیل پایه یک دادگستری در تهران »»» 88403987- 021
دریافت مشاوره از وکیل پایه یک دادگستری در مشهد »»» 05138332020
قانون ارث
ارث در واقع مالی است که از متوفی به بازماندگان او میرسد .
اما اینکه کدام یک از بازماندگان اولویت دارند، مسئلهای است که قانون به آن پرداخته و قواعد آن را بیان کرده است.
ارث در واقع مانند بسیاری از مفاهیم و مسائل حقوقی ایران،
پیش از آن که در قانون مطرح شده باشد، پیشینه در فقه اسلامی دارد.
ضمن اینکه برای رسمیت بخشیدن به آن، مباحث مربوط به ارث در قانون مدنی مشخص و به تمام نکات و موارد آن اشاره شده است.
نحوه تقسیم ارث
پیش از آن که به مبحث ارث اشاره کنیم، لازم است با مفهوم دیگری به نام طبقات ارث آشنا شویم.
در واقع اینکه ارث بر چه مبنایی تقسیم میشود و چه کسانی بر دیگران اولویت دارند،
مواردی هستند که با توجه به طبقات ارث تعیین میشوند.
نحوه تقسیم کردن ارثیه
طبقات ارث
در قانون ارث، با توجه به اهمیت خانواده و نزدیکان متوفی،
دستهبندی صورت گرفته است که به طبقات ارث معروف است.
بر اساس این طبقهبندی تا زمانی که شخصی حتی یک نفر در هر طبقه وجود داشته باشد،
طبقه بعدی ارث نمیبرد.
این طبقات به شکل زیر است:
- پدر و مادر و فرزند و نوه، نتیجه و…
- اجداد، برادر و خواهر و فرزندان آنها
- عموها، عمهها، داییها، خالهها و فرزندان آنها
در طبقه اول همه با هم ارث میبرند
ولی در طبقات دو و سه، دو درجه وجود دارد،
در واقع تا زمانی که درجه اول وجود دارد، فرزندان آنها که درجه دو محسوب میشوند، ارث نمیبرند.
انحصار وراثت
اصطلاح رایجی که در تقسیم ارث همه ما با آن آشنا هستیم، گواهی انحصار وراثت است.
در واقع فرآیند تقسیم ارث باید به صورت قانونی و در مراجع رسمی صورت بگیرد.
با این توضیح که اموال متوفی پس از فوت او برای هزینههای کفن و دفن، پرداخت دیون و عمل به وصیت خرج میشود.
اموال باقی مانده پس از تعیین کامل ورثه با نشر آگهی در روزنامه که به انحصار ورثه مشهور است و دریافت گواهی مربوط به آن، بین ورثه تقسیم میشود.
گواهی انحصار وراثت از مراجع حل اختلاف دریافت میشود.
هزینه انحصار وراثت
امور اداری مستلزم پرداخت هزینه است.
مسئلهای که مورد توجه قرار میگیرد، این است که در اموری که چند شخص به طور مشترک در آن نفعی دارند،
چه کسی باید هزینه را پرداخت کند.
این امر در مورد ارث نیز صادق است.
در واقع پیش از انجام انحصار وراثت، هیچ یک از ورثه حق دخل و تصرف در مال الارث را ندارند،
بنابراین، پیگیری این امر و پرداخت هزینههای مربوط به آن به عهده چه کسی است؟
در پاسخ باید گفت، تمامی ورثه نسبت به سهم الارث خود در پرداخت هزینههایی مانند انحصار وراثت یا مالیات بر ارث مسئول هستند.
وکیل ارث و میراث »»»» 09124970000
مالیات بر ارث
یکی از مواردی که برای انحصار وراثت به آن نیاز دارید، پرداخت مالیات بر ارث و ارائه رسید آن است.
در واقع بدون ارائه این مدرک، تقسیم ارث منتفی است.
اینکه مالیات بر ارث چند درصد است و چگونه محاسبه میشود، سوالیست که در ادامه به آن پاسخ خواهیم داد.
مالیات بر ارث و نحوه محاسبه آن
در قانون سابق یعنی متوفیان قبل از95/1/1 مالیات بر ارث، طبق میزان ترکه متوفی و تعداد وراث، تفاوت داشت.
به این صورت که ماترک متوفی ارزش گذاری میشود و پس از کسر دیون و هزینهها،
سهم هر ورثه مشخص میگردد و پس از اعمال معافیتها، طبق جدول قانون مالیاتهای مستقیم،
میزان مالیات بر ارث هر ورثه تعیین و پرداخت و پس از آن، با صدور گواهی واریز مالیات بر ارث،
امکان انتقال ترکه فراهم میشود اما در قانون جدید مالیات بر ارث (متوفیان بعد از 95/1/1) اموال متوفی گروه بندی شده و بر اساس گروه مرتبط، نرخ های متفاوتی دارند.
ارث پدری
رایج ترین نوع ارث که معمولا بیشتر دعاوی ارث برای آن مطرح میشوند، تقسیم ارث پدری است.
اموالی که از شخص متوفی به جا مانده و باید بین وراث وی تقسیم شود.
علی رغم اینکه تقسیم ارث قاعده مشخصی دارد ولی با وجود برخی از مسائل مانند همسر دوم و فرزند وی یا وصیت به مال، اختلافاتی در این زمینه شکل میگیرد.
✔ بیشتر بخوانید : نحوه تقسیم ارث از پدر و میزان سهم الارث فرزندان
تقسیم ارث پدر
تمامی اموال به جا مانده از متوفی پس از صرف هزینههای کفن و دفن، پرداخت دیون وی و عمل به وصیت (تا یک سوم) به ارث میرسد.
در تقسیم ارث پدر، باید توجه داشته باشید که صرفا اموالی که به نام شخص باشد،
قابل انتقال به وراث است که این میزان برای دختر، نصف پسر خواهد بود.
اما در صورتی که پدر پیش از فوت، مالی را به نام هر یک از فرزندان خود انتقال داده و به ثبت رساند باشد،
آن مال متعلق به انتقال گیرنده است و سایر ورثه نمیتوانند به واسطه اینکه، مالی به آن فرزند تعلق گرفته، وی را از باقی میراث محروم کنند.
ارث مادر
یکی دیگر از مواردی که در زمینه ارث کمتر به آن توجه شده است، نحوه تقسیم ارث مادر است.
در واقع اگر متوفی زن باشد و اموالی از او به جا مانده باشد، این اموال به چه کسی ارث میرسد؟
در پاسخ باید گفت، در تقسیم ارث مادر نیز به ترتیب طبقات ارث عمل میشود.
یعنی اول به پدر و مادر و فرزندان او و اگر نبودند، نوبت به طبقه دوم که اجداد و خواهر و برادر آن زن هستند، میرسد.
✔ بیشتر بخوانید : قانون ارث از مادر چیست و چگونه اجرا میشود؟
نحوه تقسیم ارث مادر
علی رغم تصور اشتباه که قانون ۲ برابر بودن سهم الارث پسر در مقابل دختر، فقط مربوط به ارث پدری است،
باید گفت که این قاعده در مورد تمامی سهمالارثها وجود دارد .
یعنی در نحوه تقسیم ارث مادر نیز باید بر مبنای همین قاعده عمل کرد.
قانون ارث از مادر
به طور کلی تقسیم ارث و امور مربوط به آن دارای، قانون واحد یعنی قانون مدنی است ،
که در مورد تمامی موارد یعنی مفهوم ارث، نحوه تقسیم آن، اولویت در تقسیم، طبقات ارث و…، به طور کامل توضیح داده است.
در نتیجه باید گفت قانون ارث مادر نیز تابع قانون مدنی است .
و از قواعد همین قانون پیروی میکند و دستورالعمل مجزایی برای آن تعریف نشده است.
در نهایت نوع تقسیم نیز به همان صورتی است که در تقسیم ارث پدر به کار میرود.
ارث زن از شوهر
اگر توجه کرده باشید در طبقات ارث، تمامی بستگان و خانواده متوفی به جز همسر وی درج شده است.
با این وجود ممکن است این سوال پیش آید که آیا زن از شوهر ارث نمیبرد؟ در حالت عکس چطور؟
آیا زوج میتواند پس از مرگ همسر خود، یکی از ورثه محسوب شود؟
اگر پاسخ مثبت است، ارث همسر در کدام طبقه قرار میگیرد؟
در جواب این سوالات باید گفت، زن و شوهر نیز از یکدیگر ارث میبرند
و در طبقات ارث سهم الارث خود را با هر طبقه که ارث به او تعلق گرفت، دریافت میکنند.
برای مثال اگر وراث در طبقه اول وجود داشته باشند، همسر نیز سهم خود را با همان طبقه ارث میبرد،
اگر هم از طبقه اول کسی نباشد، سهم الارث خود را با طبقه دوم میبرد.
شرایط ارث بردن زن از شوهر
پیش از آنکه به میزان سهم الارث زن از اموال شوهر بپردازیم، لازم است شرایط ارث بردن زوجه از زوج را بررسی کنیم.
در واقع وجود برخی موانع باعث میشود، زوجه از اموال شوهر خود ارث نبرد.
این شرایط را قانون مدنی بیان کرده است. بر اساس این قانون، زن در موارد زیر از شوهر خود ارث میبرد:
در عقد دائم همسر خود باشد، در نتیجه اگر زنی به صورت موقت با مردی ازدواج کند از وی ارث نمیبرد.
پیش از مرگ شوهر خود زنده باشد، یعنی اگر زوجه که به صورت دائمی با همسر خور ازدواج کرده باشد، پیش از او فوت کنند، سهم الارث به زن تعلق نگرفته و ورثه او نمیتوانند در این باره ادعایی داشته باشند.
زن، شوهر خود را به صورت عمدی به قتل نرسانده باشد که در این صورت نیز از ارث محروم خواهد شد.
تقسیم ارث
سهم الارث زن از شوهر
همان طور که بیان شد، زن با وجود شرایطی از همسر خود ارث میبرد، ضمن اینکه با تمامی طبقات میتواند در سهم الارث شریک شود. نکته ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که سهم الارث زن از شوهر چه میزان است؟
برای مثال میدانیم که پسر، دو برابر دختر ارث میبرد اما همسر متوفی چه میزان ارث میبرد؟
سهم الارث زوجه در شرایط مختلف، متفاوت است. در نتیجه نمیتوان مقدار ثابتی را برای آن بیان کرد.
این سهم برای زن در صورتی که فرزندی نداشته باشد، یک چهارم از اموال و در صورتی که دارای فرزند باشد، یک هشتم است.
قاعده دیگری که باید به ان توجه داشته باشید این است که زن صرفا از اموال منقول ارث میبرد و در مورد اموال غیرمنقول مانند خانه، زمین و سایر املاک، بر اساس قانون ارث، فقط از قیمت آنها ارث میبرد.
برای مثال اگر بخشی از سهم الارث خانه باشد، زن نمیتواند ادعای سهم الارث از دو دانگ خانه داشته باشد بلکه باید آن مال ارزش گذاری شود و از قیمت به دست آمده به میزان سهم خود ارث ببرد.
سهم الارث شوهر از زن
در مقابل باید گفت، مرد نیز از همسر خود ارث میبرد و مانند او در همه طبقات ارث با سایر ورثه شریک است.
با این تفاوت که میزان سهم الارث زوج، متفاوت از زوجه است،
همچنین محدودیتی در رابطه با اموال منقول و غیر منقول برای او وجود ندارد.
میزان ارث شوهر از زن، در صورتی که دارای فرزند باشد، یک چهارم و در صورتی که فرزندی نداشته باشد، یک دوم است.
فوت فرزند در سهم الارث پدر و مادر
در صورتی که یکی از فرزندان متوفی (پدر یا مادر) پیش از او فوت کند، هر چند این میزان خیلی کم مثلا چند ساعت باشد، به آن فرزند ارث تعلق نمیگیرد.
فایده این قاعده اینجاست که نوههایی که از آن فرزند فوت شدِ هستند،
نمیتوانند سهمالارث از مال پدر بزرگ یا مادر بزرگ خود مطالبه کنند.
ارث بردن پس از طلاق
پس از جاری شدن صیغه طلاق، حقوق و تکالیف زوجین در مقابل یکدیگر پایان مییابد. این امر گرچه یک بند قانونی است اما در عین حال دارای یک استثناء نیز هست. با این توصیف که اگر طلاق به صورت رجعی واقع شده باشد (طلاقی که مرد میتواند با وجود شرایطی به همسر خود رجوع کرده و بدون انعقاد دوباره عقد ازدواج با وی زندگی کند) علاوه بر پرداخت حقوق زن مانند نفقه در دوران عده (دورانی که زن پس از طلاق یا فوق همسر خود نمیتواند، با شخص دیگری ازدواج نماید) در صورت فوت زوج نیز به زن، ارث تعلق میگیرد.
ارث همسر موقت از شوهر
همان طور که پیش از این بیان شد، یکی از شروط ارث بردن زن از شوهر، ازدواج دائم است. با این توصیف اگر مردی فوت کند و ورثه او درخواست انحصار ورثه بدهند، همسر موقت او نمیتواند ادعایی بر سهم الارث به عنوان یکی از ورثه داشته باشد. ضمن اینکه زن نمیتواند در هنگام عقد ازدواج موقت، شرط ارث بری از همسر خود را بنماید. این شروط از جمله شرط های باطل است که هیچ گونه اعتباری ندارد.
تقسم ارثیه
تنها در زمانی که مرد، از همسر موقت خود دارای فرزند باشد، آن زن میتواند سهم الارث فرزند خود را مطالبه نماید.
ارث و تعدد زوجین
در صورتی که فرد متوفی دارای چند همسر باشد و همه آنها در عقد ازدواج دائم او باشند، سهم الارث آنها چگونه خواهد بود؟
با توجه به اینکه قانون برای زوجه با وجود شرایط مقرر شدِ ، سهم الارث در نظر گرفته است، نمیتوان گفت، مردی که دارای چند همسر دائمی است، همسران وی از ارث محروم هستند. قانون در این باره راهکاری را ارائه کرده است که بر آن اساس، زنان متوفی، همان سهم الارث یک زن را میبرند و این سهم باید به تساوی بین آنها تقسیم شود.
برای مثال اگر مردی دارای دو همسر است، اگر از آنها فرزندی داشته باشد، یک هشتم سهمالارث به هر دوی آنها میرسد و بین آنها تقسیم میشود. اگر هم فرزندی نداشته باشند، یک چهارم بین آنها تقسیم میشود.
وکیل تقسیم ارث
ارث یکی از مباحث بسیار پیچیدِ نه تنها برای عموم مردم که برای مراجع قضایی نیز هست. در نتیجه پروسه پیگیری و احقاق حقوق در این زمینه با دشواری زیادی همراه است. از این رو توصیه میشود، علاوه بر اینکه از ابتدا با یک وکیل مجرب ارث مشورت نمایید، پیگیری امور قضایی را نیز با کمک او پیش ببرید چرا که این امر نه تنها در هزینه بلکه در زمان شما نیز صرفه جویی میکند و از مشکلات و گرههای احتمالی در پرونده میکاهد. چرا که این گونه پروندهها معمولا به دلیل وجود مسائل فراوان مانند مدعی سهمالارث یا توقیف اموال متوفی، دانش حقوقی بیشتری میطلبد.