حق بیمار بر حریم خصوصی در نظام حقوقی ایران
رعایت حریم خصوصی اشخاص، فارغ از سن، جنس، نژاد، قومیت و وضعیت سلامت و سایر مؤلفه‌ها، حقی همگانی و متعلق به تمام افراد جامعه است و نتیجه اعمال آن، احساس آزادی، امنیت و آرامش در افراد است. منتها بیماران به علت شرایط و وضعیت خاص جسمی یا روحی که دارند نیازمند حمایت بیشتری در این خصوص هستند. در نظام حقوقی ایران، حق بیمار بر حریم خصوصی بر اساس تعهدات بین‌المللی و نیز قوانین داخلی به رسمیت شناخته شده است.
ما درمقاله «حق بیمار بر حریم خصوصی در نظام حقوقی ایران»، ضمن تعریف حق بر حریم خصوصی و انواع آن، به لزوم اهمیت حفاظت از اطلاعات پزشکی بیماران، حق آنها بر معاینه و مداوای تک نفره، مسئولیت پزشک و کادر درمان مربوطه و ضمانت اجرای قانونی این حق در نظام حقوقی ایران می‌پردازیم.
حق بر حریم خصوصی چیست؟
به علت بینش‌ها و نگرش‌های مختلفی که در خصوص حق حریم خصوصی افراد و مصادیق آن وجود دارد، تعریف واحدی از این مفهوم تا کنون ارائه نشده است. اما اگر بخواهیم به زبان ساده به تعریف مفهوم حق بر حریم خصوصی بپردازیم، به شرح زیر قابل‌تعریف است:
«حریم خصوصی همان اطلاعات و مسائل مربوط به زندگی شخصی هر فرد است که برای محافظت و مصون داشتن آنها از مداخلات سایر مردم، مرزهایی را در تعاملات اجتماعی خود ترسیم می‌نمایند. در واقع هر فرد، خودش باید تصمیم بگیرد که چه جنبه‌هایی از زندگی خود را برای چه کسانی فاش کند و ورود و تعرض به آنها بدون اجازه او امکان‌پذیر نیست.»
حریم خصوصی در نظام حقوقی ایران
در نظام حقوقی ایران، تعریفی از مفهوم حریم خصوصی ارائه نشده است و حتی در قانون اساسی نیز اصل خاصی که به صراحت از حق حریم خصوصی حمایت کرده باشد، وجود ندارد. بلکه تنها می‌توان با تفسیری موسع از برخی اصول قانون اساسی، لزوم رعایت حریم خصوصی اشخاص را بطور کلی برداشت نمود. برای مثال، اصل 22 صرفاً مسکن و سایر اموال شخصی هر فرد را جزو اماکن حریم خصوصی آن فرد تلقی می‌نماید و از «محل کار» صحبتی به میان نمی‌آورد. در اصل 25 که هرگونه تجسس در امور دیگران ممنوع اعلام شده، می‌توان با تفسیر مصادیق بیان شده در اصل مذکور و مفهوم تجسس، افشای اطلاعات شخصی هر فرد را از مصادیق نقض حریم خصوصی افراد دانست. همچنین تنها با تفسیر موسع واژه «جان» در اصل 22 قانون اساسی می‌توانیم این گونه برداشت کنیم که حریم خصوصی جسمانی نیز تحت حمایت قانون اساسی قرار دارد.
✔ بیشتر بخوانید :حقوق شهروندی از دیدگاه وکیل پایه یک دادگستری
حریم خصوصی در اسناد بین‌المللی حقوق بشر
اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 م. که زیربنای تمام اصول حقوق بشری شناخته‌شده در جهان امروز است، در اصل 13 خود بیان می‌دارد که زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مکاتبات افراد مصون از تعرض و در حمایت قانون است. میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز جزء اسنادی است که حق بر حریم خصوصی افراد را محترم شمرده است. ایران هم جزو امضاکنندگان اولیه اعلامیه جهانی حقوق بشر بوده و هم به میثاق حقوق مدنی و سیاسی ملحق شده است.
حق بیمار بر حریم خصوصی
حریم خصوصی بیمار به لحاظ شرایط روانی و جسمانی که بیمار از آن رنج می‌برد، از اهمیت ویژه و بیشتری برخوردار است؛ چراکه ممکن است بیمار به دلایل مختلف و متعددی، کمتر به افشای اطلاعات شخصی و پزشکی خود، قرار گرفتن در معرض آزمایش‌های متعدد، انتشار تصاویر دیجیتالی مربوط به بیماری و یا اقداماتی از این قبیل تمایل داشته باشد. بنابراین به طور کلی، حق بر حریم خصوصی به سه نوع قابل تقسیم است: حریم خصوصی جسمانی، حریم خصوصی روانی و حریم خصوصی اطلاعاتی.
حریم خصوصی جسمانی
قدیمی‌ترین جلوه شناخته‌شده حق بر حریم خصوصی است. از آنجایی که وجود چنین حقی برای هر فرد مستقیماً به فطرت انسان و شرم وی از برهنه ظاهر شدن در انظار سایرین ناشی می‌شود، با استناد به مصالح عمومی و امنیت ملی قابل نقض نیست اما با این حال، می‌تواند به طرق مختلف مورد تعرض قرار بگیرد. یکی از موارد نقض حریم خصوصی جسمانی، برهنه کردن اجباری بیمار برای انجام معاینات بدنی نزد دیگران، فارغ از انگیزه پزشک و یا کادر درمان است.
حریم خصوصی روانی
همان حق بر اندیشه و روان فرد است و در حوزه پزشکی، اقدام پزشک یا کادر درمان برای پی بردن وابستگی دارویی یا هر نوع وابستگی دیگر بیمار بدون آنکه لزوماً برای درمان ضروری و مفید باشد، نقض حریم خصوصی بیمار است. همچنین اجبار بیمار به پذیرفتن یک روش درمانی خاص که با اعتقادات دینی وی در تعارض است، نوعی نقض حریم خصوصی فرد محسوب می‌شود.
حریم خصوصی اطلاعاتی
وقتی که از حریم خصوصی به عنوان حقی بشری صحبت می‌کنیم، اولین مفهومی که به ذهن همگان متبادر می‌شود، حریم خصوصی اطلاعاتی است. حریم خصوصی اطلاعاتی همان حفاظت از داده‌ها و اطلاعات دیجیتال و غیردیجیتال اشخاص، شامل مدارک شناسایی، اسناد، اطلاعات پزشکی، امضای دیجیتال، پسورد و غیره است که برای افراد حائز اهمیت است. گرچه ممکن است گستره این اطلاعات خصوصی از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
حق حریم خصوصی اطلاعاتی بدین معناست که بیمار حق دارد که اطمینان داشته باشد پزشک و کادر درمان وی از اطلاعات او در برابر هر فرد دیگری، مگر افرادی که از سوی خود بیمار مجاز باشند، محافظت و حمایت به عمل می‌آورد.
جهت ارتباط با وکیل پایه یک دادگستری با ما تماس بگیرید.
جنبه‌های مختلف حریم خصوصی اطلاعاتی بیمار
- حق بیمار بر دسترسی به اطلاعات محرمانه پزشکی خود
- حق بر اصلاح داده‌های نادرست
- اعلام موارد افشای داده‌های پزشکی خود
- منع مرکز درمانی از درج نام بیمار در فهرست بیماران.
حق حریم خصوصی در منشور حقوق بیمار
منشور حقوق بیمار در ایران مشتمل بر پنج محور ضروری و اساسی است. محور چهارم آن به لزوم احترام به حریم خصوصی و رعایت اصل رازداری اشاره دارد. مطابق این محور، افشای هیچ یک از اطلاعات بیمار در هر یک از مراحل تشخیص و درمان ممکن نیست مگر به موجب قانون. به همین خاطر، فراهم کردن کلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار ضروری است. به عبارت دیگر، تنها خود فرد بیمار، کادر درمانی وی، افراد مجاز از سوی او و یا از سوی قانون می‌توانند به اطلاعات پزشکی و درمانی بیمار دسترسی داشته باشند.
لازم به ذکر است که همراهی یکی از والدین کودک در تمام مراحل درمان حق کودک است مگر آنکه این امر خلاف ضرورت‌های پزشکی باشد.
حمایت کیفری از حق حریم خصوصی در ایران
بطور کلی، قانون‌گذار حق بر حریم خصوصی بیمار را به خوبی و آنطور که شایسته است، مورد حمایت قرار نداده است. چرا که در خصوص حریم خصوصی جسمانی، مقرره خاصی که از این حق حمایت کند وجود ندارد و نهایتاً می‌توان از مقرره بخش نخست ماده 638 قانون مجازات اسلامی استناد نمود. در خصوص حریم خصوصی روانی نیز هیچ مقرره کیفری و یا انضباطی که بتوان با استناد و یا حتی تفسیر آن از این حق حمایت نمود، وجود ندارد و دربارة حریم خصوصی اطلاعاتی نیز صرفاً یک جنبه از آن یعنی ذخیره، پردازش و توزیع اطلاعات پزشکی در فضای مجازی توسط افرادی خاص در قانون تجارت الکترونیک مورد حمایت واقع شده است.
ماده 638 قانون مجازات اسلامی
هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم میگردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
✔ بیشتر بخوانید : وکیل پایه یک دادگستری جهت شرح مسئولیت پزشکان در درمان بیماران
ارتقای رعایت حریم خصوصی بیمار در ایران
در مجموع، برای رفع خلأهای موجود در این زمینه ابتدا باید آن خلأها را شناسایی کرده و سپس به ارائه راه‌حل بپردازیم. در واقع، علیرغم پذیرش لزوم رعایت حریم خصوصی بیمار در اسناد بین‌المللی و قوانین مصوب ایران، ما شاهد ضمانت‌اجرایی قوی برای اجرای هرچه بیشتر و تمام‌تر این حق برای بیماران نیسیتیم. بعلاوه در برخی ابعاد حریم خصوصی، از جمله حریم خصوصی جسمانی نیز با وجود تأکید آیین‌نامه‌های داخلی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر منع ویزیت همزمان چند بیمار، هیچ سازوکار نظارتی بر اجرای این مقرره در مراکز درمانی و مطب‌های خصوصی وجود ندارد. بنابراین، مهمترین ضعف ما در این زمینه ضعف در سازوکارهای نظارتی و قانونی است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که عدم آگاهی مردم نسبت به حقوق خویش بویژه در محل‌هایی که سطح سواد و معلومات بطور کلی پایین است، می‌تواند به سوءاستفاده‌های صورت گرفته در این زمینه دامن بزند.
راهکارهای لازم جهت ارتقای اجرای حق بر حریم خصوصی بیمار
بنابراین، ما با ضعف‌هایی در سازوکارهای قانونی و نظارتی برای حفاظت از حریم خصوصی مواجه هستیم که باید رفع گردند. در این راستا، لازم است که:
- قوانین و آیین‌نامه‌های جدیدی برای حمایت بیشتر و مؤثرتر از حریم خصوصی بیماران وضع گردد؛
- ضمانت اجرای مؤثر کیفری و انضباطی برای پزشکان و کادر درمانی خاطی وضع گردد؛
- سازوکار نظارتی لازم برای پیشگیری از نقض آن، پیش‌بینی شود؛
- آگاهی‌های لازم به مردم در خصوص حقوق مادی و معنوی ایشان در زمان بیماری، از طریق رسانه‌های جمعی ارائه شود؛
- سامانه‌ای برای وصول شکایات مردمی در این خصوص راه‌اندازی گردد.
پرسش و پاسخ‌های متداول
-
آیا ویزیت همزمان چند بیمار در مطب‌ها و مراکز درمانی، از مصادیق نقض حریم خصوصی است؟
بله. چرا که مردم مجبور می‌شوند اطلاعات خود را نزد سایرین با پزشک به اشتراک بگذارند و یا نزد دیگران معاینه جسمانی گردند که هر دوی اینها، می‌تواند از مصادیق نقض حریم خصوصی اطلاعاتی، جسمانی و روانی بیمار باشد.
-
آیا می‌توان از پزشک و یا کادر درمانی به واسطه نقض حق حریم خصوصی بیمار شکایت نمود؟
با اغماض و با تفسیر موسع برخی قوانین موجود می‌توان از کادر درمانی به واسطه نقض حریم خصوصی بیمار شکایت نمود. اما برای ثمربخشی هرچه بهتر چنین شکایاتی نیاز به توسعه و تکمیل قوانین است.
🔖 مطالب پیشنهادی مرتبط
✔ وکیل پایه یک دادگستری جهت شرح مسئولیت پزشکان در درمان بیماران
✔ بررسی جرائم پزشکی از دیدگاه مشاور حقوقی
ارتباط با موسسه حقوقی آسایش گستران
☑️ مشاوره حقوقی با کارشناسان حقوقی موسسه
021-88401560 | 021-88403166
☑️ تلفن همراه وکیل پایه یک دادگستری در تهران
0912-4970000 | 0912-4920000
☑️ آدرس صفحه اینستاگرام وکیل پایه یک دادگستری
☑️ تلگرام
vakil | @vekalat@
☑️ آدرس موسسه حقوقی آسایش گستران
تهران | خیابان شهید مطهری| نرسیده خیابان شریعتی | روبروی بوستان شهیدآوینی | پلاک 11
برای مشاهده آدرس در گوگل مپ روی متن رو به رو کلیک نمائید »»موسسه حقوقی آسایش گستران
*****
آسایش گستران معتبرین و بهترین موسسه حقوقی
همیشه حامی حقوق شما عزیزان است.
*****