تشریح تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری

تشریح تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری

در مقررات قانون مدنی و به منظور حمایت از محجورین، سه اصطلاح رایج وجود دارد که علی‌رغم برخی شباهت‌ها کاملاً از یکدیگر متفاوت هستند. این اصطلاحات عبارتند از: ولایت، وصایت و قیمومت. اصلی‌ترین تفاوت موجود میان این سه مفهوم، در نحوه نصب و اختیارات آنها است. در مطلب «تشریح تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری» به توضیح تمام این موارد می‌پردازیم.

مفاهیم ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری

اولین نکته‌ای که در خصوص این سه مفهوم باید به آن توجه داشت این است که هر سه نهاد مزبور برای حمایت از محجورین در قانون مدنی پیش‌بینی شده‌اند. بنابراین، اصلی‌ترین تشابه این سه نهاد حمایتی بودن آنها است. اما تفاوت‌هایی بین این سه نهاد وجود دارد که به نحوه اعطای این سمت‌ها به افراد، نحوه عزل و اختیارات هر یک از آنها مربوط می‌شود. در ادامه مطلب «تشریح تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری» به تعریف هر سه نهاد می‌پردازیم.

ولایت

بر اساس مقررات قانون مدنی، ولایت صرفاً مربوط به فرزندان است و فقط برای دو نفر به صورت قانونی شناخته شده است: پدر و جد پدری. در اصطلاح به هر دو، ولی قهری گفته می‌شود. ولی قهری بدین معنا است که بر اساس قانون ولایت فرزندان، به صورت قهری (بدون اراده فرد) به پدر و جد پدری واگذار شده است. ولایت قهری کامل‌ترین شکل حفاظت و حمایت از محجورین است. بر اساس قانون مدنی افرادی که ولی قهری دارند به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1. صغار (یعنی کسانی‌که به سن بلوغ نرسیده‌اند). سن بلوغ در درختران 9 سال تمام قمری و در پسران 15 سال است.
2. مجانین و اشخاص غیررشید که جنون و یا عدم رشد آنها متصل به صغر آنها باشد. در خصوص سن رشد اگرچه قانون ساکت است اما بر اساس عرف سن رشد 18 سال تمام شمسی است و پس از 18سالگی رشد برای تمام افراد مفروض است.

وصایت

پدر و جد پدری حق دارند برای بعد از فوت خود و به منظور حفاظت و حضانت فرزندان تحت ولایت خود، وصی تعیین نمایند. البته وصایت نباید با وصیت اشتباه گرفته شود. چرا که وصایت به مسئله تعیین وصی برای اداره اموال و نگهداری از فرزندان تحت ولایت موصی مرتبط است. در حالی‌که وصیت به مسئله تقسیم اموال و مسائلی از این قبیل اشاره دارد. در خصوص وصی توجه به این نکته ضروری است که صرفاً تا زمان حیات موصی می‌تواند وصیت را رد کند و پس از فوت موصی چنین اختیاری ندارد ولو آن که از وجود وصیت بی‌خبر بوده باشد.

برای ارتباط با “وکیل پایه یک دادگستری” با شماره‌های 09124970000 و 7-02188403985 تماس بگیرید.

قیمومت

موضوع قیمومت، موضوعی است که قانون به آن پرداخته و تعیین قیم را بر عهده دادگاه گذاشته است. به طور کلی، چنانچه کسی ولی و یا وصی داشته باشد برای او قیم تعیین نخواهد شد مگر در موارد استثنایی که مصلحت مولی‌ علیه ایجاب نماید. افراد زیر بر اساس مقررات قانون مدنی نیاز به قیم دارند و دادگاه باید به در خواست نزدیکان آنها و یا شخص دادستان برای آنها قیم تعیین نماید:

1. اشخاص صغیری که ولی خاص ندارند و وصی نیز برای آنها تعیین نشده است.
2. مجانین و اشخاص غیررشیدی که جنون و عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند.
3. مجانین و اشخاص غیررشیدی که جنون و عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها نباشد. در این حالت، ممکن است ولی خاص (پدر و جد پدری) به عنوان قیم تعیین شوند.

تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری

تفاوت‌ ولایت، وصایت و قیمومت از سه دیدگاه قابل تقسیم‌بندی و تشریح است. سه دیدگاه مزبور شامل نحوه نصب، نحوه عزل و اختیارات آنها است که در ادامه به توضیح تفاوت‌های هر سه نهاد مذکور از این سه دیدگاه می‌پردازیم.

تفاوت از نظر نحوه نصب

1. ولی خاص یا همان ولی قهری از سوی قانون و به صورت قهری و قاطعانه تعیین شده است. این سمت صرفاً مخصوص پدر و جد پدری است و هیچ کس دیگری ولو مادر یا حتی جد مادری نمی‌تواند ولی کسی باشند حتی اگر حضانت طفل بر عهده آنها باشد.
2. وصی تنها از سوی ولی خاص (پدر و جد پدری) برای پس از فوت ایشان قابل تعیین است. اختیارات وصی محدود به آن چیزی است که ولی خاص به او اعطا نموده و نمی‌تواند خارج از چارچوب آن عمل کند. البته لازم به ذکر است که اگر ولی خاص اجازه داده باشد وصی می‌تواند برای پس از فوت خود، وصی دیگری تعیین نماید.
3. قیم صرفاً از سوی دادگاه قابل تعیین و نصب است. افراد عادی اختیاری برای تعیین قیم ندارند و باید حتماً از سوی دادگاه صورت پذیرد.

تفاوت از نظر نحوه عزل

در این بند، به بررسی نحوه عزل ولی، وصی و قیم می‌پردازیم:

عزل ولی

1. به طور کلی، عزل ولی در شرایط عادی امکان‌پذیر نیست، مگر این که:

الف. رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولی علیه گردد، ولی مزبور عزل می‌گردد و برای طفل، فرد صالحی را به عنوان قیم تعیین می‌نماید؛

ب. چنانچه ولی قهری:

1- به لحاظ کبر سن و یا بیماری و مواردی از این قبیل ناتوان از اداره اموال مولی علیه باشد و کسی را نیز برای این امر تعیین نکرده باشد؛ و

2. مرتکب خیانت در اموال مولی علیه خود گردد

حاکم بر ولی مزبور، ضم امین می‌نماید.

انعزال و عزل وصی

در خصوص وصی دو حالت برای برکناری از سمت متصور است. یک حالت عزل و حالت دیگر انعزال است. عزل به معنای این است که فرد دیگری (دادگاه یا موصی) وصی را کنار می‌گذارد ولی انعزال به معنای عزل به حکم قانون و به صورت خود به خودی است. در ادامه به هر یک از این موارد می‌پردازیم.

✔ بیشتر بخوانید : انواع وصیت و شرایط قبول و اجرای آن

الف. عزل وصی

1. مرتکب خیانت در امانت گردد؛
2. به وظایف محول شده به وی از سوی موصی عمل ننماید؛
3. مرتکب کوتاهی و اهمال در تربیت مولی علیه گردد؛
4. عارض شدن جنون بر وصی و صدور حکم حجر برای او به نحوی که قابل برطرف شدن نباشد.

ب. انعزال وصی

1. در صورتی که پس از فوت موصی (ولی قهری)، دادگاه مادر را برای ولایت بر فرزندان صالح تشخیص دهد وصی منعزل می‌گردد.
2. از بین رفتن وصفی که از سوی موصی برای وصی شرط شده است. البته با بازگشت وصف مذکور در وصی، وی می‌تواند به کار خود ادامه دهد.

عزل و انعزال قیم

در خصوص قیم نیز هر دو حالت عزل و انعزال وجود دارد که به شرح زیر است:

الف. انعزال قیم

1. قیم دچار جنون و یا عدم رشد گردد.
2. حکم انعزال قیم اعلامی است. چرا که انعزال به خودی خود از زمان وقوع جنون یا سفه در قیم به صورت خود به خودی رخ داده است و حکم دادگاه صرفاً اعلام انعزال از همان زمان وقوع است.

ب. عزل قیم

1. اثبات فقدان وصف امانت در قیم و یا از دست دادن آن به مرور زمان؛
2. محکومیت قطعی به سبب ارتکاب جنایت و یا جرایم سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت، جنحه نسبت به افراد، ورشکستگی به تقصیر یا تقلب؛
3. ورشکستگی؛
4. محکومیت قطعی به حبس به هر دلیلی به نحوی که مانع از اداره اموال مولی علیه گردد؛
5. اثبات عدم لیاقت و توانایی قیم بر دادگاه؛
6. در صورت عدم ارائه تضمینات کافی از سوی قیم و به در خواست دادستان.

نکته مهم در این باره این است که حکم عزل بر خلاف انعزال تأسیس بوده و از زمان صدور حکم اعمالی که برای مولی علیه خود انجام می‌دهد، باطل است.

✔ بیشتر بخوانید : وصیت در حقوق مدنی

اختیارات ولی، وصی و قیم

ولی، وصی و قیم از نظر میزان اختیارات نیز متفاوت هستند که این تفاوت‌ها به شرح زیر است:

اختیارات ولی

اگرچه در قانون مدنی صرفاً به اداره امور مولی علیه در مسائل مالی اشاره شده است، لیکن این ولایت صرفاً به امور مالی محدود نبوده و امور شخصی و تربیتی مولی علیه خود را نیز بر عهده دارد.

اختیارات وصی

در خصوص اختیارات وصی باید به این نکته توجه نمود که حیطه اختیارات وی محدود به حدودی است که موصی برای وی تعیین نموده است. وصی به هیچ عنوان نمی‌تواند از حدود تعیین شده تعدی نماید. البته اختیارات او می‌تواند هم در امور مالی و هم امور شخصی و تربیتی باشد.

اختیارات قیم

حدود اختیارات قیم محدود به موارد زیر است:

1. اداره اموال و دارایی محجور؛
2. فروش اموال ضایع‌شدنی محجور؛
3. تربیت واصلاح رفتار مولی علیه؛
4. اجازه اشتغال محجور و ازدواج و طلاق وی.

لازم به ذکر است که قیم حق ندارد از طرف مولی علیه با خود معامله نماید. همچنین فروش، رهن، صلح و هر معامله دیگری که در نتیجه آن قیم مدیون محجور گردد، ممنوع است مگر با اجازه دادستان.

شرایط قیم در قانون

همانطور که میدانیم قیمومیت افراد محجور وظیفه ای مهم است که بر دوش قیم قرار گرفته است. به همین دلیل شرایط ویژه ای برای انتصاب این افراد در نظر گرفته شده است تا ضرری به محجورین وارد نشود.

اولین شرط مهم قیومیت داشتن توانایی و قدرت لازم میباشد . این توانایی و قدرت میتواند از بعد حقوقی و مدیریتی باشد تا قیم بتواند بخوبی برای حفظ حقوق محجو اقدام نماید و جلوی متضرر شدن محجور را بگیرد.

از سویی دیگر قیم باید بتواند که برای تربیت محجور سعی و تلاش نماید  و در تمام مسیر مصلحت محجور را در نظر بگیرد ، پس باید بتواند قدرت تشخیص مصلحت از مفسده را نیز داشته باشد .

امانتداری از جمله خصایص دیگری است که لازم است قیم آن را داشته باشد تا بتواند بخوبی در امور محجور حضور داشته باشد.

شرط دیگری که شرطی مسلم اما واجب است بالغ و رشید بودن قیم است . همانطور که میدانیم فردی که خود محجور است نمیتواند قیم فرد محجور دیگری شود. در نهایت نیز میتوان بیان داشت که براساس فقه اسلامی و قانون جمهوری اسلامی ایران فرد غیر مسلمان نمیتوان یم فرد مسلمانی شود لذا یکی از شروط قیم بود مسلمان بودن نیز هست.

اولویت انتخاب قیم

خصوصیت های بارز در انتخاب قیم در مطالب بالاتر عنوان شد اما حال میخواهیم بدانیم که در انتخاب قیم اولویت به چه صورت است ؟ و یا اینکه اصلا دادگاه بر چه اساس قیم را انتخاب میکند ؟

برای پاسخ به این سوال ابتدای به امر به ماده 61 قانون امور حسبی رجوع میکنیم . در این ماده بیان شده است که در صورت فوت پدر و جد پدری، اگر مادر ازدواج نکرده باشد، اولویت قیمومت با وی است و به موجب ماده 1251، چنانچه مادر مولی علیه به سمت قیمومت تعیین شده باشد و ازدواج نماید، باید ظرف مدت یک ماه از تاریخ ازدواجش مراتب را به دادستان حوزه اقامت خود یا نماینده او اطلاع دهد تا با رعایت وضعیت جدید آن زن، تقاضای قیم جدید یا تعیین ناظر شود.

از سوی دیگر بیان این موضوع حائز اهمیت است که در صورتی که خویشاوندان شخص محجور توانایی قیم شدن داشته باشند، بر دیگران اولویت دارند و دادگاه یک یا چند نفر از آنها را به سمت قیمومت تعیین می‌نماید.

چه اشخاصی صلاحیت قیمومیت ندارند ؟

در بالا به بیان شرایط و خصیصه هایی چرداختیم که افراد برای قیم شدن باید دارا باشند از جمله شایستگی اخلاقی و حقوقی و دینی . حال میخواییم به بررسی این موضوع بپردازیم که آیا در قانون افرادی هستند که از قیم شدن منع شده باشند؟

پاسخ به این سوال مثبت است . درواقع در ماده 1231 قانون مدنی به این موضوع پرداخته است که چه کسانی نمیتوانند به سمت قیومیت منصوب شوند.

اولین کسانی که این ماده به معرفی آنها می پردازد افرادی هستند که خود نیز تحت قیومیت افراد دیگری هستند . بعبارت دیگر قیم نباید خود محجور باشد .  دومین دسته از افرادی که نمیتوانند به سمتقیومیت منصوب شوند افرادی هستند که دچار ورشکستگی هستند. همانطور که شاید اطلاع داشته باشد ورشکستگان نیز دسته ای از محجوران محسوب میشوند . لذا آنان نیز نمیتوانند به این سمت منصوب شوند.

سومین دسته از افرادی که نمیتوانند به این سمت نائل شوند افرادی هستند که مرتکب جنایت شده اند و  یا یکی از جرم های سرقت کلاهبرداری هتک ناموس و تجاوز به عنف خیانت در امانتاختلاس جنایت نسبت به اطفال را انجام داده باشند.

از جمله کسانی که نمیتوانند قیم کسی شوند افرادی هستند که فساد اخلاقی آنها ثابت شده باشد و یا خودشان یا اقوام درجه یکشان با محجور دعوایی در جریان داشته باشند.

 

مدارک لازم برای درخواست نصب قیم

درخواست نصب قیم توسط اشخاصی که متقاضی این سمت هستند باید همراه با مدارک زیر به دادسرا ارائه شود :

• مدارک شناسایی متقاضی قیمومت شامل شناسنامه و کارت ملی
• مدارک شناسایی محجور شامل شناسنامه و کارت ملی
• گواهی مبنی بر فوت پدر یا جد پدری محجور

تفاوت وصایت با قیمومیت

درخصوص بحث قیمومیت صحبت های زیادی ارائه شد. در این مطلب میخواهیم بدانیم که با توجه به تعریفاتی که از قیم و وصی انجام داده شد این دو رکن چه تفاوت هایی باهم دارند؟

تفاوتی که میان وصی و قیم وجود دارد در این است که وصی توسط ولی قهری انتخاب میشود یعنی انتصاب وصی بوسیله ولی قهری است اما قیم بوسیله حکم دادگاه و بدون دخالت ولی قهری انتخاب میشود.

از جمله دیگر تفاوت های میان قیم و وصی اختیاراتی میباشد که قانونگذار به این دو نهاد واگذار کرده است. همانطور که میدانیم اختیارات قیم توسط قانونگذار و در قانون تصریح شده است درحالی که اختیارات وصی توسط موصی (وصیت کننده) یا همان ولی معین شده است و دادگاه در انتصاب وصی مداخله ای ندارد

علاوه بر این موضوع میتوان به این نکته نیز اشاره داشت که اختیارات وصی بیشتر از اختیارات قیم است مگر درصورتی که موصی اختیارت وصی را محدود نموده باشد . برای مثال قیم نمیتواند طرف معامله با محجور واقع شود اما وصی میتواند این کار را در قبال محجور انجام دهد.

قیم اتفاقی کیست؟

بر مبنای ماده 1207 اشخاص محجور از تصرف در اموال حقوقی خود منع هستند . حال در صورتی که فردی در تعقیب قضایی قرار داشته باشد و شرایط ویژه ای بر شاکی حاکم باشد که به نوعی محجور تلقی شود و نتواند خود به تنهایی طرح شکایت نماید ، نهادی به نام قیم اتفاقی بر فرد حاکم میشود تا بتواند به امور فرد تحت تعقیب و بدون خویشان رسیدگی نماید .

نکته حائز اهمیت این است که هدف از قیم این است که فرد را از ورود ضرر در امان نگه دارد . پس درباره این شرایط ویژه نیز ابتدای به امر مدعی العموم برای فرد قیم موقت انتخاب میکند و سپس به امور قضایی وی رسیدگی میکند.

شرایط نصب قیم اتفاقی

همانطور که قابل تصور است انتصاب قیم اتفاقی نیز دارای شرایط و ضوابط خاصی است. که بر اساس این شرایط دادگاه اقدام به تعیین قیم می‌نماید. این شرایط بر اساس ماده ‌واحده قانون مربوط به تعیین قیم اتفاقی عبارت‌اند از:

1. در شرایطی که تعقیب جرم و مجرم نیازمند به شکایت متضرر است.
2. فرد متضرر از جرم صغیر یا محجور باشد.
3. صغیر موردنظر ما خود ولی، وصی یا قیم ندارد. یا اینکه ولی و قیم دارد اما همان ولی یا قیم در جرم مداخله داشتند.
4. تعیین قیم به شکل عادی موجب  فوت وقت گردد. و یا موجب ورود ضرر و زیان به صغیر شود

 

پرسش و پاسخ‌های پرتکرار

1. منظور از ولی قهری کیست؟

بر اساس مقررات قانون مدنی ولی قهری یا ولی خاص، همان پدر و جد پدری هستند.

2. برای چه کسانی قیم تعیین می‌شود؟

به طور کلی، برای صغار، مجانین و اشخاص غیررشیدی که جنون و سفه آنها متصل به صغر آنها نباشد قیم تعیین می‌گردد.

3. تفاوت حکم انعزال و حکم عزل چیست؟

حکم انعزال اعلامی است یعنی عزل خود به خودی فرد از سمت خویش را در تاریخ معین اعلام می‌دارد اما حکم عزل تأسیسی بوده و به موجب حکم صادره و از تاریخ صدور آن، فرد از سمت خویش عزل می‌گردد.

سؤالات و نظرات خود را درباره مطلب «تشریح تفاوت‌های ولایت، وصایت و قیمومت در بیان وکیل دادگستری» در قسمت دیدگاهها با ما به اشتراک بگذارید.

🔖 مطالب پیشنهادی مرتبط

✔ وکیل پایه یک خانواده و اعتبار وصیت شفاهی

✔ ارث از زمزمه‌های عرفی تا قانون

ارتباط با موسسه حقوقی آسایش گستران

☑️  مشاوره حقوقی با کارشناسان حقوقی موسسه

021-88401560 | 021-88403166

☑️  تلفن همراه وکیل پایه یک دادگستری در تهران

0912-4970000 | 0912-4920000

☑️ آدرس صفحه اینستاگرام وکیل پایه یک دادگستری

vakilsite@

☑️ تلگرام

vakil | @vekalat@

☑️ آدرس موسسه حقوقی آسایش گستران

تهران | خیابان شهید مطهری| نرسیده خیابان شریعتی | روبروی بوستان شهیدآوینی | پلاک 11

برای مشاهده آدرس در گوگل مپ روی متن رو به رو کلیک نمائید »»موسسه حقوقی آسایش گستران

*****

آسایش گستران معتبرین و بهترین موسسه حقوقی 

همیشه حامی حقوق شما عزیزان است.

*****

5/5 (2)