علل موجهه ارتکاب جرم در قانون ایران

علل موجهه ارتکاب جرم در قانون ایران

همانطور که می‌دانیم، جرم به معنای عملی است که ارتکاب آن در قانون نهی و برای آن مجازات تعیین شده است. اما مواقعی وجود دارد که اگرچه عملی که اتفاق افتاده است، در حالت عادی جرم بوده و مستوجب مجازات است، قانونگذار آن را جرم ندانسته و ارتکاب آن عمل را مباح می‌شمارد. شاید برای شما این سؤال پیش بیاید که عوامل توجیه کننده ارتکاب جرم چه هستند؟ و چگونه ارتکاب عمل متخلفانه را توجیه می‌نمایند؟ ما را تا انتهای مطلب «علل موجهه ارتکاب جرم در قانون ایران» همراهی کنید تا پاسخ سؤالات خود را بیابید.

علل موجهه ارتکاب جرم به چه معناست؟

چنان که در مقدمه بیان شد، علل موجهه جرم به خود عمل مربوط است و ارتباطی با عامل و یا همان مرتکب ندارد. یعنی قانونگذار شرایطی را در قانون پیش‌بینی نموده است که مطابق آن، چنانچه عملی که در حالت عادی جرم است تحت شرایط مزبور رخ دهد، مباح بوده و مستوجب مجازات نیست. از آنجایی که علل موجهه، عمل ارتکابی را مباح می‌کند، شریک و معاون چنین اعمالی نیز مجازات نمی‌شوند. چرا که عمل ارتکابی دیگر جرم نیست پس نمی‌توان نه مرتکب و نه شریک و معاون او را مجازات نمود.

برای مثال، شهروندان عادی این حق را ندارند که فردی را حبس کنند چرا که این امر خود می‌تواند مصادق جرایم متعددی قرار گیرد. لیکن چنانچه فردی در ملأعام اقدام به سرقت نماید، افراد می‌توانند اقدامات لازم را به منظور جلوگیری از فرار سارق انجام دهند.

✔ بیشتر بخوانید : وکیل پایه یک اثبات جرم

تفاوت علل موجهه ارتکاب جرم با عوامل رافع مسئولیت

علل موجهه جرم در قانون مجازات اسلامی به چهار دسته کلی تقسیم می‌شود. لیکن پیش از بررسی انواع علل موجهه باید به این نکته توجه داشت که علل موجهه، وصف جرم را از عمل ارتکابی سلب می‌نماید. یعنی عمل مزبور دیگر جرم نیست و نمی‌توان مرتکب آن را مجازات نمود. حال آن که افراد بسیاری این علل موجهه را با عوامل رافع مسئولیت کیفری اشتباه می‌گیرند. در صورتی که عوامل رافع مسئولیت کیفری، جرم بودن عمل را از بین نمی‌برند. بلکه فقط مسئولیت کیفری مجرم را به دلیل شرایط شخصی او زایل می‌نماید. ضمناً در عوامل رافع مسئولیت کیفری، مسئولیت معاون و یا شریک جرم پابرجا خواهد بود.

انواع علل موجهه ارتکاب جرم در قانون 

مطابق مقررات قانون مجازات اسلامی، علل موجهه جرم انواع مختلفی دارند که هر یک به طور جداگانه شرایطی داشته که قابل بررسی هستند. در ادامه مطلب «علل موجهه ارتکاب جرم» به بررسی این علل و شرایط آنها می‌پردازیم.

1- اجازه قانون

مواردی وجود دارد که در قانون عملی که عرفاً جرم است، مباح شمرده می‌شود. البته این موارد محدود بوده و شرایط خاصی دارد و هر فرد نمی‌تواند پس از ارتکاب جرم به این موارد متوسل گردد. این شرایط عبارتند از:

امر آمر قانونی

گاهی شرایطی پیش می‌آید که شخص بنا به دستور آمر قانونی خود مجبور می‌شود عملی را انجام دهد که در حالت عادی جرم است. در این صورت توجه به این نکته ضروری است که فردی که دستور مزبور را صادر می‌کند، حتماً باید آمر مافوق و قانونی باشد نه صرفاً کسی که فرد از او می‌ترسد. دستور مزبور باید به صورت قانونی از مرجع بالا صادر و به مأمور ابلاغ شده باشد.

مباح دانستن جرم در برخی موارد خاص به حکم صریح قانون

برای مثال، حفظ اسرار پزشکی از تعهدات کادر درمان بوده و مورد حمایت قانون قرار دارد. چرا که از مصادیق حریم خصوصی اشخاص است و باید مورد حمایت قانون باشد. اما بر اساس قانون «طرز جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و بیماری‌های واگیردار»، افشای اسرار بیمار از سوی پزشک معالج و یا کادر درمانی جرم نخواهد بود و به تبع آن، قابل مجازات نیز نیست.

اجرای قانون اهم

گاهی مجبور می‌شویم برای اجرای یک قاعده مهمتر، عملی را مرتکب شویم که به خودی خود و در حالت عادی جرم است. اما چون قانون اهم (هدف والا) پشت این تصمیم وجود دارد، عمل وصف متخلفانه خود را از دست می‌دهد. برای مثال نجات جان انسان از حفظ مال مهمتر است. بنابراین اگر کسی به منظور حفظ جان دیگری اقدام به تخریب ملک دیگری نماید، عمل ارتکابی وصف متخلفانه نداشته و قابل مجازات نیست.

چه زمانی فرد را مجنون دائمی می نامیم؟ 

جنون دائمی به زمانی گفته میشود که فرد به نحوی دچار اختلال روانی باشد که بصورت همیشگی نیاز به کنترل و حمایت داشته باشد.

چه زمانی فرد را دارای جنون ادواری میدانیم؟

اختلال های روانی ادواری یا دوره ای به زمانی گفته میشود که فرد به صورت دوره ای و در برخی زمانها نیاز به کنترل و حمایت داشته باشد . به عبارت دیگر در برخی مواقع فرد غیر عادی و مجنون وار رفتار میکند و در باقی مواقع بصورت عادی رفتار میکند.

جنون آنی یا لحظه ای چیست؟

جنون آنی و لحظه ای همان طر که از اسمش پیداست به زمانی اطلاق میشود که دچار خشم شدید یا واکنشهای پرخاشگرانه یا حملات عصبی لحظه ای، بنا بر موقعیت میشوند.

در این شرایط اگر گاهی افراد به درجه ای از خشم و عدم کنترل میرسند که برای لحظه ای قدرت تفکر و تعقل خود را از دست میدهند و ممکن است در همان حال دست به قتل یا جنایت بزنند.

شاید شماهم این جملات را شنیده باشید که ” خون جلوی چشمانم را گرفت” یا “نفهمیدم چطور کشتمش” یا “تعادل روحی نداشتم” به اصطلاح به این حالات جنون آنی گفته میشود.

نکته مورد توجه درخصوص جنون آنی این است که صرفا عصبانیت بیش از حد را نمیتوان به جنون آنی اطلاق نمود و اثبات این نوع از جنون امری سخت و پیچیده است.

 

مسئولیت کیفری برای مجرم روانی

بیمار روانی که به دلیل بیماری مرتکب جرم شده است مسئولیت کیفری ندارد اما باید توجه داشته باشیم که در عین حال بدون مسئولیت هم نیست. مجرمان روانی گروهی از جمعیت کیفری در جوامع هستند که به دلیل وضع خاص باید رویکرد ها و مجازاتهای خاصی درمورد آنان اعمال شود.

بیماران روانی با توجه به دسته بندی بالا باید تحت مراقبت و نگهداری در مراکز امن باشند تا بتوانند بعد از گذران مدت لازم به زندگی عادی بازگردند.

 

اعاده حیثیت چیست؟

اعاده حیثیت کیفری به حالتی گفته میشود که فردی از جانب دیگری متهم به انجام جرمی شده است. درصورتی که نتواند ثابت نماید که آن فرد جرم را مرتکب شده است ، فرد میتواند بعد از اثبات بی گناهی خود درخواست اعاده حیثیت نماید . درخواست اعاده حیثیت به چند شکل توهین افتر نشر اکاذیب و آبرو میباشد که برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله جرم اعاده حیثیت را مطالعه نمایید.

 

چطور بی گناهی خود را ثابت نماییم

 

در صورتی که شرایط اثبات بی گناهی فراهم باشد متهم میتواند برای اثبات بی گناهی خود از طریق یکی از روش های اثبات بی گناهی اقدام نماید.

در این صورت این موضوع در میان میاید که از طریق چه روش هایی و چگونه میتوانیم بی گناهی خود را اثبات نماییم؟

بطور کلی از دوروش میتوان به اثبات بی گناهی متهمان رسید . باید در نظر داشت که هرکدام از این روش ها به دلیل تنوع ادله اثبات دعوا به راه های بیشمار دیگری تقسیم میشوند. این دوروش عبارتند از:

ارائه دلیل از سوی متهم

اولین دلیل برای اثبات بی گناهی ارائه دلیل از سوی متهم میباشد . برای استفاده از این روش متهم باید بنا به شرایط و اوضاع احوال پرونده ادله خودش را به نحوی بیان نماید تا بتواند ثابت نماید جرمی مرتکب نشده است یا از عوامل موجهه جرم شامل حالش میشود.

به چالش کشیدن دلایل شاکی

مرحله و روش بعدی برای اثبات بی گناهی به چالش کشیدن دلایل شاکی است. در این روش متهم دلیلی ارائه نمیدهد بلکه ثابت میکند که دلیل ابراز شده از سوی شاکی فاقد اعتبار قانونی میباشد و نمیتوان به آن استناد نمود.

جهت مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری با ما در ارتباط باشید

راه های ارتباطی جهت مشاوره با بهترین وکیل ها به شرح زیر می باشد:

اینستاگرام: vakilsite@

تلگرام: vakil | @vekalat@

واتساپ: 989124920000+

2- دفاع مشروع

مسئله دفاع مشروع در میان علل موجهه جرم، بیشتر دستاویز متهمین برای دفاع از خویش قرار می‌گیرد. البته دفاع مشروع نیز شرایط خاصی دارد که باید تمام آنها کنار یکدیگر جمع آیند تا عمل ارتکابی مباح گردد. دفاع مشروع عملی است که اگر فرد آن عمل را انجام ندهد، طرف مقابل پیش‌دستی کرده و به وی آسیب می‌رساند. شرایط دفاع مشروع به قرار زیر است:

1- ضرورت رفتار ارتکابی برای دفع خطر یا ضرر؛

2- مستند بودن دفاع به قراین معقول و خوف عقلایی؛

3- عدم ایجاد خطر و تجاوز به دلیل اقدام آگاهانه خود فرد و دفاع طرف مقابل؛

4- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت ممکن نباشد یا مداخلة آن مؤثر واقع نگردد.

نکات تکمیلی دفاع مشروع

اول این که؛ چنانچه اصل دفاع از سوی قاضی احراز گردد لیکن تجمیع شرایط آن معلوم و محرز نباشد، اثبات عدم رعایت شرایط دفاع بر عهده طرف مقابل است.

دوم این که؛ دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی دیگری فقط در شرایط زیر قابل قبول است:

1- آن فرد از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسئولیت دفاع از او را برعهده داشته باشد؛

2- ناتوان بوده؛ و یا

3- تقاضای کمک نموده و یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد.

سوم این که؛ در صورتی که دفاع مشروع اثبات گردد، دیه ساقط می‌شود. البته تهاجم دیوانه استثناء بوده و در چنین شرایطی دیه از بیت‌المال پرداخت می‌‌گردد.

✔ بیشتر بخوانید :وکیل پایه یک آنلاین در انواع ارتکاب جرم

ضرورت

هرگاه یک فرد به دلیل شرایط غیرقابل اجتناب، مرتکب جرمی گردد مجازات نخواهد شد. به عنوان مثال عمل مجرمانه شرب خمر که در حالت عادی مستوجب حد است، چنانچه به دلیل رفع تشنگی بیش از حد و عدم دسترسی به آب صورت پذیرد، جرم نیست. برای آن که ضرورت بتواند به عنوان علل موجهه جرم پذیرفته شود، باید:

1- رفتار ارتکابی با خطر ایجاد شده متناسب باشد؛

2- برای دفع آن ضرورت داشته؛ و

3- شخص خطر را عمداً ایجاد نکرده باشد.

رضایت زیان‌دیده

طبیعتاً رضایت زیان‌دیده همواره سبب موجه شدن جرم نیست. به عنوان مثال، ما نمی‌توانیم دیگری را به قتل رسانده و به رضایت زیان‌دیده پیش از مرگ، به عنوان علل موجهه جرم استناد کنیم. مشابه این مورد را در برخی کشورها می‌بینیم که قانونی تحت عنوان «اتانازی» یا مرگ آرام دارند. یعنی فرد با مراجعه به مراکز درمانی، درخواست مرگ بدون درد می‌نماید. البته لازم به ذکر است که اتانازی در قانون ما مورد پذیرش نیست.

برخی موارد اثربخشی رضایت زیان دیده به قرار زیر است:

1- در قتل و سایر جنایات عمدی مجنی علیه می‌تواند پس از ارتکاب جرم و پیش از فوت، از حق قصاص گذشت نموده یا آن را مصالحه نماید.

2- برائتی که پزشک پیش از انجام عملیات درمانی از بیمار خود یا ولی وی أخذ می‌نماید.

3- به طور کلی، در خصوص مسائل پزشکی و ورزشی، فرد می‌تواند رضایت دهد و رضایت او مشروع است.

پرسش و پاسخ‌های پرتکرار

1- علل موجهه جرم به چه معناست؟

علل موجهه جرم، عواملی هستند که وصف متخلفانه جرم را از بین می‌برند و مجازات مرتکب، شریک و معاون او را ساقط می‌نمایند.

2- در چه صورتی دفاع مشروع از علل موجهه جرم است؟

مطابق قانون شرایطی برای دفاع مشروع وجود دارد. در صورتی که تمام شرایط پیش‌بینی شده در قانون وجود داشته باشد، دفاع مشروع از علل موجهه جرم است.

درصورتی که سوالی پیرامون مطلب “علل موجهه ارتکاب جرم” باقی مانده است می توانید در قسمت دیدگاه همین مطلب مطرح نمایید…

🔖 مطالب پیشنهادی مرتبط

✔ وکیل پایه یک سرقت حدی و تعزیری

✔ 24نکته مهمی که باید در دادگاه به آن توجه کرد!

*****

آسایش گستران معتبرین و بهترین موسسه حقوقی

همیشه حامی حقوق شما عزیزان است.

*****

هیچ رای ثبت نشده