وکیل پایه یک و مفهوم اهلیت و انواع آن
بسیاری از مفاهیم حقوقی کاربرد زیادی در امور روزمره ما دارند، این در حالی است که ما آشنایی کافی با این مفاهیم را نداریم. اهلیت یکی از اصطلاحات حقوقی است که در بسیاری از امور از جمله مسائل مالی باید مورد توجه قرار گیرد. در واقع در زمینه مالی سپردن یا دارا شدن اموال از طریق داشتن اهلیت امکان پذیر است و از سوی دیگر با نبود اهلیت این حق از شخص سلب می‌شود. با این توضیح قصد داریم، از دیدگاه وکیل پایه یک و مفهوم اهلیت و انواع آن بپردازیم.
آشنایی با این گونه اصطلاحات نه تنها می‌تواند در مسائل مالی و احقاق حق بسیار مهم باشد بلکه حقوق را به صورت ساده تر برای همه افراد مشخص می‌کند.
اهلیت چیست؟
در بیان ساده اهلیت را می‌توان از نظر قانونی توانایی دارا شدن حق دانست. این حق در حقوق مالی نمود بیشتری دارد. به علاوه اهلیت را می‌توان از دو منظر مورد توجه قرار داد. چرا که به گفته وکیل پایه یک، شخص با داشتن نوعی از اهلیت می‌تواند از برخی حقوق برخوردار شود و از سوی دیگر باید اهلیت استفاده از مال خود را داشته باشد. در غیر این صورت نمی‌تواند از مال خود بهره‌برداری کند.
هر یک از موارد اهلیت بر اساس قانون، شرایطی دارند که در این مطلب می‌خواهیم ضمن توضیح هر یک از انواع اهلیت، به شرایط آن‌ها بپردازیم.
انواع اهلیت در قانون
همان طور که بیان شد، اهلیت به دو صورت وجود دارد، نوعی از اهلیت که به دارا شدن حقوق مرتبط است و نوع دوم که مرتبط به استفاده از حقوق است. به تعبیر حقوقی، این دو نوع اهلیت عبارت‌اند از:
- اهلیت تمتع
- اهلیت استیفا
اهلیت تمتع
این نوع از اهلیت به معنای دارا شدن حق است. برای مثال یک کودک در هر سنی که باشد نسبت به اموال خود حتی مالی که به او ارث می‌رسد، دارای اهلیت تمتع است. یعنی مالک اموال خود به شمار می‌رود. به طور کلی می‌توان گفت تمامی افراد دارای اهلیت تمتع هستند.
ماده 956 قانون مدنی، در این مورد اهلیت تمتع این گونه مقرر می‌دارد: «اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می‌شود.»
به علاوه در ماده ۹۵۸، اضافه می‌کند: « هر انسان متمتع از حقوق مدنی خواهد بود.»
اهلیت استیفاء
نوع دوم اهلیت نیز به معنای بهره برداری از حق است. با این توصیف که همه افراد اهلیت استفاء از حقوق خود را ندارند. بر خلاف اهلیت تمتع، این بخش از اهلیت دارای شرایط قانونی است که به صرف وجود ان شرایط امکان بهره برداری از حق وجود دارد. برای مثال کودک، نمی‌تواند به صورت مستقل از حقوق خود بهره ببرد.
شرایط داشتن اهلیت استیفا
قانون مدنی شرایط اهلیت استیفا را بیان کرده است، بر این اساس هر شخص باید شرایط زیر را به طور کامل دارا باشد تا بتواند، حقوق خود را مانند انجام معامله اعمال کند.
ماده 211 قانون مدنی اهلیت استیفا را این گونه بیان کرده است: برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند.
بلوغ
در قانون، سن بلوغ برای هر یک از دختران و پسران بیان شده است. بر این اساس، سن بلوغ شرعی در دختران ۹ سال تمام قمری و برای پسران ۱۵ سال تمام قمری است. در نتیجه اگر کودکی کمتر این سن، بخواهد معامله کند، نمی‌تواند مستقلا آن را انجام دهد چرا که یکی از شرایط اهلیت استیفا یعنی بلوغ را ندارد.
عقل
دومین شرط، عاقل بودن بیان شده است. به این معنا که از لحاظ روانی و عقلی دارای سلامت باشد. یکی از مواردی که نشان دهنده نبود عقل بیان شده، جنون است. جنون نیز می‌تواند به صورت دائمی یا موقتی باشد به این صورت که در مواقع خاصی بر شخص بروز کند. در این وضعیت اگر شخص مجنون دائمی باشد، به طور کلی اهلیت استیفا ندارد. اگر مجنون موقتی باشد، زمانی که در حالت جنون است، اهلیت از او سلب می‌شود ولی در زمان سلامت دارای اهلیت استیفا است یعنی اگر ثابت شود، معامله ای در زمان سلامت انجام داده، از نظر قانونی صحیح است.
رشد
مفهوم رشد از نظر قانونی کمی با مفهوم عرفی آن متفاوت است. با این تعبیر که رشد در قانون به معنای داشتن عقل معاش است. یعنی شخص رشید اموال خود را در مسیر درست و عقلانی صرف کند. در غیر این صورت غیررشید و اصطلاحا محجور است و اهلیت استیفا ندارد. برای مثال یک کودک زیر ۱۸ سال که رشد او ثابت نشده باشد، غیر رشید محسوب می‌شود.
معامله بدون داشتن اهلیت
به گفته وکیل پایه یک حقوقی، تمامی اشخاص دارای اهلیت تمتع هستند ولی برای انجام معامله باید دارای اهلیت استیفاء باشند. اگر هر یک از اشخاص یکی از شرایط اهلیت استیفا، یعنی بلوغ، عقل یا رشد را نداشته باشد، در اصطلاح حقوقی به او محجور گفته می‌شود. افراد محجور اگر معامله ای انجام دهند، آن معامله از نظر قانونی اعتباری نیمه تمام دارد که اصطلاحا گفته می‌شود، معامله غیرنافذ نیست و برای نفوذ و کامل شدن معامله، باید ولی یا قیم آن شخص، معامله را اجازه نماید. در این وضعیت معامله نافذ و صحیح می‌شود.