وکیل دادگستری در توضیح مفهوم فرجام خواهی
یکی از اصول اساسی قانون، اجرای عدالت است. به همین منظور در قوانین مختلف این اصل رعایت شده و با مصداق‌های گوناگون بروز پیدا می‌کند. یکی از این مصادیق حق اعتراض به احکام دادگاه‌هاست. بیشتر ما این اعتراض را به تجدید نظر می‌شناسیم. در حالی که روش‌های دیگری برای اعتراض وجود دارد. برای مثال اگر کسی که رای دادگاه علیه او صادر شده و درخواست تجدید نظر نسبت به آن داده باشد، چگونه می‌تواند نسبت به آن رای اعتراض نماید؟ در این مطلب قصد داریم ضمن پاسخ به این سوال، نوع دیگری از اعتراض یعنی فرجام‌خواهی را بررسی و شرایط آن را بیان کنیم. در همین راستا نکات وکیل دادگستری در توضیح مفهوم فرجام خواهی را مورد توجه قرار داده‌ایم.
پیش از ورود به بحث این مورد را به خاطر داشته باشید که فرجام‌خواهی بر خلاف تجدید نظر یک استثناء به شمار می‌رود و در همه موارد نمی‌توان از آن استفاده کرد.
فرجام خواهی چیست؟
وکیل دادگستری در توضیح فرجام خواهی این گونه مطرح می‌کند که فرجام خواهی یکی از روش‌های اعتراض به حکم دادگاه است که بر این اساس مطابقت حکم صادره با قوانین و مقررات را انجام می‌شود. مرجع رسیدگی به فرجام خواهی، دیوان عالی کشور است و از این جهت، حکم دادگاه را بررسی می‌کند.
این مرجع رای دادگاه را تایید یا نقض می‌کند و پرونده را به مرجع پایین‌تر که حکم را صادر کرده است، می‌فرستد تا به آن رسیدگی کند، چرا که دیوان عالی کشور صلاحیت رسیدگی به محتوای حکم صادر شده ندارد و صرفا مطابقت با قانون را بررسی می‌نماید.
ماده 336 قانون آیین دادرسی مدنی این موضوع را مد نظر قرار داده است:
فرجام خواهی، «عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی ”
فرجام خواهی در امور حقوقی و کیفری
مسئله قابل توجه در مورد فرجام خواهی این است که اصولا این نوع اعتراض در انواع دعاوی حقوقی و کیفری امکان پذیر است ولی همان طور که بیان شد، به دلیل اینکه یک استثناء بر اصل قطعی بود احکام دادگاه‌ها به شمار می‌رود، قانون موارد مجاز در هر یک از امور کیفری و حقوقی را مشخص نموده است. در ادامه این موارد را در هر یک از دعاوی کیفری و حقوقی به صورت مجزا بیان می‌کنیم.
فرجام خواهی در امور حقوقی
در رابطه با فرجام خواهی در امور حقوقی یا امور مدنی باید دو مرحله را در نظر گرفت. اول زمانی که نسبت به رای دادگاه بدوی درخواست فرجام خواهی داده می‌شود و دوم زمانی که نسبت به رای دادگاه تجدید نظر فرجام خواهی شود.
فرجام خواهی از رای دادگاه بدوی
در صورتی که دادگاه بدوی در امور حقوقی یعنی اولین دادگاهی که صلاحیت رسیدگی اولیه به دعوای شما را دارد، رای صادر نماید و در مهلت قانونی هر یک از طرفین دعوا نسبت به اعتراض به رای در دادگاه تجدید نظر اقدام نکند، این رای قابل فرجام خواهی نیست. در عین حال قانون دو استثناء را در این مورد در نظر گرفته است:
احکامی که خواسته آن بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد
احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت
قانون آیین دادرسی مدنی علاوه بر این قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد و قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا را از جمله قرارهای قابل فرجام خواهی می‌داند.
فرجام خواهی از رای دادگاه تجدید نظر
اگر درخواست فرجام خواهی نسبت به رای دادگاه تجدید نظر باشد، قانون آیین دادرسی مدنی در این مورد، مصادیق آن را بیان کرده است.
ماده ۳۶۸ این قانون در این باره بیان می‌دارد: «آرای دادگاه تجدیدنظر استان قابل فرجام خواهی نیست مگر در موارد زیر:
- احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف
- قرارهای زیر مشروط به اینکه اصل حکم راجع به آن‌ها قابل رسیدگی فرجامی باشد:
- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد.
- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.»
فرجام خواهی در امور کیفری
در امور کیفری نیز مانند امور حقوقی، مواردی که می‌توان نسبت به آن‌ها فرجام خواهی نمود به تفصیل در قانون بیان شده است. بر این اساس نسبت به جرایم زیر می‌توان درخواست فرجام خواهی نمود:
آراء صادره در خصوص جرایمی که مجازات قانونی آن ها :
- سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد
- جرایم تعزیری درجه 3 و بالاتر (مجازات قانونی آن حسب مورد حبس بیش از 10 تا 15 سال، جزای نقدی بیش از سیصد و شصت میلیون ریال تا پانصد و پنجاه میلیون ریال است)
- جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه آن ها نصف دیه کامل ( 50 درصد دیه کامل ) یا بیش از آن
- جرایم سیاسی و مطبوعاتی
اسقاط حق فرجام خواهی
با توجه به نکات وکیل دادگستری در توضیح مفهوم فرجام خواهی باید گفت، علی رغم اینکه فرجام خواهی یکی از حقوق طرفین دعوا در موضوعا مشخص شده در قانون است ولی طرفین می‌توانند حق اعتراض به دعوا اعم از تجدید نظر یا فرجام خواهی را از خود سلب نمایند. در این صورت هر یک از طرفین باید به توافق خود که به صورت کتبی تنظیم شده است باید پایبند باشند.